"هند بالقوه می تواند در شکل گیری آینده سیاسی آسیا- اقیانوسیه نقش مثبتی داشته باشد." این سخنان را هیلاری کیلینتون، وزیر خارجه آمریکا در جریان یک سخنرانی در سال ۲۰۱۰ ایراد کرد.
دو سال بعد یعنی در سال ۲۰۱۲ لئون پانتا، وزیر دفاع آمریکا در سخنانی به صراحت اعلام کرد که تا سال ۲۰۲۰ حدود ۶۰ درصد از نیروهای آمریکایی در مناطق مختلف جهان در منطقه آسیا - اقیانوسیه مستقر خواهد شد. او در اظهاراتی همچنین از هند خواست تا در منطقه بویژه در افغانستان نقش فعال تری داشته باشد.
این اظهارات در واقع بیانگر استراتژی آمریکا در منطقه در طی سالهای آتی و بویژه پس از خروج نیروهای آمریکا از افغانستان در سال ۲۰۱۴ است؛ به نظر می رسد که اکنون هرگونه رفتار کشورهای منطقه از جمله پاکستان و ایران چه در بعد روابط دو جانبه و چه در مناسبات چند جانبه را بطور منطقی باید در این چارچوب تحلیل کرد.
به عبارتی دیگر به نظر می رسد روابط ایران و پاکستان بویژه به دلیل روابط این دو با هند و نقش و منافع آنها در افغانستان و البته تعامل این کشورها با آمریکا را باید در همین چهارچوب دید؛ روابطی که با توجه به دیدگاه ها و نقش آنها در روابط جهانی پیچیده و گاها همراه با تناقض به نظر می رسیده است.
"اختلافات اخیر پاکستان و آمریکا و اعلام استراتژی جدید واشنگتن در منطقه در عمل باعث می شود که اختلافات بین تهران و اسلام آباد حتی از قبل نیز کم رنگ تر جلوه کند."
ایران و پاکستان دارای روابط سنتی بویژه در چارچوب روابط حسن همجواری هستند و در واقع ایران اولین کشوری بود که پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۴۷ آن را به رسمیت شناخت.
این روابط در سالهای بعد البته شکل گسترده تری یافت و دو کشور با به اصطلاح قرار گرفتن در بلوک غرب وارد همکاریهای سیاسی و اقتصادی و نظامی شدند. اگرچه ایران در مقایسه با پاکستان روابط خود با هند را در همان زمانها در وضعیت بهتری قرار داده بود.
انقلاب ایران در بهمن سال ۱۳۵۷ و نزدیکی این کشور به بلوک شرق و پیمان غیر متعهدها که نتیجه آن نزدیکی با هند (رقیب سنتی پاکستان) بود تاثیر چندانی در روابط دو کشور ایجاد نکرد.
این وضعیت شاید دو دلیل عمده داشت: اول وجود مرز مشترک طولانی با پاکستان در شرق و دیگری بروز جنگ با عراق در مرزهای غربی. به عبارتی ایران با توجه به شرایط جنگی در مرزهای غربی خود در شرایط ایجاد تنشی تازه با کشور "همسایه" و "مسلمان" خود در مرزهای شرقی نبود.
پاکستان نیز از نظر آرایش نظامی، قوای مسلح خود را به طور اصولی متوجه مرزهای شرقی خود و برای مقابله احتمالی با هند قرار داده است. از یک سو تغییر این دیدگاه زمان‌بر بود و البته هست و از سوی دیگر هرگونه تغییری در مختصات آرایشهای نظامی نیازمند هزینه های کلان مالی است.
همچنین قرابتهای فرهنگی و مذهبی و رابطه سنتی با ایران نکرانی خاصی برای دولتمردان پاکستان از سوی ایران ایجاد نمی کرد.
از سوی دیگر تحریمهای بین المللی، نیاز ایران را به قطعات یدکی به ویژه در نیروی هوایی این کشور را بیشتر کرده بود. نیازی که پاکستان می توانست آن را - اگرچه با تحمیل هزینه های مالی بیشتر بر ایران - برطرف کند. نیازهایی که سالیان بعد خود را در شکل دیگری از جمله در تامین برخی از خواسته های ایران در دستیابی به فن آوری های اتمی از جمله غنی سازی اورانیوم و شبکه عبدالقدیر خان نمایان کرد.
ار راست آصف علی زرداری، حامد کرزی و محمود احمدی نژاد روسای جمهور پاکستان، افغانستان و ایران در نشستی سه جانبه در تهران
این دو دلیل عمده شاید محور اصلی روابط دو کشور علیرغم اختلاف نظرها در روابط خارجی چه در صحنه منطقه ای و چه در صحنه جهانی به ویژه با آمریکا بوده و به نظر می رسد که در میان مدت هم باقی خواهد ماند.
اما اختلافات اخیر پاکستان و آمریکا و اعلام استراتژی جدید واشنگتن در منطقه در عمل باعث می شود که اختلافات بین تهران و اسلام آباد حتی از قبل نیز کم رنگ تر جلوه کند.
از سوی دیگر تمرکز استراتزی تازه آمریکا در آسیا- اقیانوسیه تاکید بر نقش هند است. رابطه پاکستان با هند هیچگاه روابط خوبی نبوده و رابطه تهران با دهلی نو نیز در سال های اخیر و به دنبال نزدیکی هند به آمریکا و بر سر مقابله با برنامه اتمی ایران و اعمال تحریم های اگر نگوییم تیره اما سرد شده است.
رابطه پاکستان با آمریکا هم وارد اختلافات تازه ای شده است. بازگشایی راه تدارکاتی ناتو در اصل بدلیلی نیازیها مبرم دو کشور به یگدیگر در شرایط خاصی اتخاذ شده است و به مفهوم رفع اختلافات آمریکا با پاکستان نیست.
همچنین و در همین راستا، یکی از ابعاد مهم نقش هند در استراتزی آمریکا در آسیا- اقیانوسیه به نوعی مهار چین است. انعقاد پیمانهای تازه بین آمریکا و کشورهای منطقه نیز بخشی از پیگیری این سیاست است.
ایران و پاکستان هر دو دارای روابط ویژه ای با چین هستند و روابط دو کشورنیز اکنون می تواند با توجه به این تغییر استراتژی آمریکا در منطقه شکل خاصی به خود گیرد.
این دلایل خود می تواند دلیلی عمده برای تدوین نگاهی تازه بین ایران و پاکستان باشد بدین مفهوم که دو کشور در قبال آمریکا و هند و در چارچوب تحولات منطقه یا بویژه افغانستان دارای مشترکات تازه تر و همگراییهای تازه تری شده اند و این موارد در عمل می تواند، چارچوب روابط تازه ای را بین ایران و پاکستان پایه گذاری کند.
این نوشته بخشی از مجموعه ای است که سایت فارسی بی‌بی‌سی در آن روابط ایران با کشورهای همسایه و همجوارش را بررسی می کند.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
